Ποιητέρια: Ο «αέρας» του Γ. Σαραντάρη

Ο «αέρας» του Γ. Σαραντάρη

Υποδειγματική έκδοση των έργων του από τη Σοφία Σκοπετέα

Του Σωτηρη Γουνελα *

Γιώργος Σαραντάρης

Εργα (2) Κατάλοιπα 1932-1940

Εισαγωγή - επιμέλεια Σοφία Σκοπετέα

Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, σελ. 708

Μ ε τον δεύτερο αυτό τόμο των «Εργων» του Σαραντάρη (ο πρώτος εκδόθηκε πάλι από τη Βικελαία το 2001 και είναι εξαιρετικά δυσεύρετος) η Σοφία Σκοπετέα πραγματοποιεί όχι ένα κατόρθωμα μα έναν άθλο. Δεν πρόκειται απλώς για φιλολογική δουλειά και τον μόχθο που τη συνοδεύει, δεν πρόκειται για την αποκρυπτογράφηση πολλών απο τα χειρόγραφα του ποιητή που αρκετά παρουσίαζαν, όντας τόσο πολυκαιρισμένα, ανυπέρβλητες δυσκολίες στην ανάγνωσή τους, πρόκειται για μια συνολική σύνθεση παράλληλα με τα παραπάνω, μια σύνθεση και ταυτόχρονη συνομιλία της επιμελήτριας, όχι μόνο με το έργο του ποιητή-φιλόσοφου, αλλά και με τα πρόσωπα και τα έργα με τα οποία διασταυρώνεται, με αυτά με τα οποία εκείνος συνομιλεί, σχολιάζει, κρίνει, μελετάει. Ο τόμος φέρει τον υπότιτλο «Κατάλοιπα (1932-1940)» και όπως διευκρινίζει η Σκοπετέα «τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο αυτόν αποτελούν το σημαντικά μεγαλύτερο... μέρος του έργου» από τα οποία «το σύνολο σχεδόν των ποιητικών έργων έχει δημοσιευτεί από τον Μαρινάκη», ενώ «τα περισσότερα από τα υπόλοιπα θεωρητικά γραπτά δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά» (Πρόλογος).

Χρειάζεται ακόμη να διευκρινίσουμε ως προς τον πρώτο τόμο που περιείχε τα δημοσιευμένα από τον ίδιο τον Σαραντάρη κείμενα και ποιήματα, ότι εδώ βρίσκουμε όσα αυτός δεν πρόλαβε να δημοσιεύσει εν ζωή. Εκτός από τα Ποιήματα και τις υπο-ενότητές τους, ο τόμος περιλαμβάνει αφηγήματα και σχέδια αφηγημάτων, φιλοσοφικά κατάλοιπα, κριτικές, επίμετρο με φιλολογικές σημειώσεις, παραλειπόμενα πρώτου τόμου, ευρετήρια κ.λπ. Στην Εισαγωγή της φαίνεται αυτό που πιο πάνω είπα σύνθεση και καταγράφεται η πολυεπίπεδη συνομιλία της Σοφίας Σκοπετέα με τον Σαραντάρη και με όσους τον κατοικούν, τον τριγυρίζουν, τον απασχολούν. Η Σκοπετέα πλέκει ένα δίχτυ ή μαλλον το υφαίνει δανειζόμενη την τέχνη της αράχνης με περισσή ωστόσο στερεότητα και δεισδυτικότητα.

Παράλληλοι στίχοι

Στον δεύτερο αυτό τόμο η Εισαγωγή της διαφέρει από εκείνη του πρώτου: όχι μόνο γιατί την προϋποθέτει και τη συνεχίζει, αλλά και γιατί θεωρεί κατά κάποιο τρόπο αυτόν που καταπιάνεται ειδικά με τον β΄ τόμο εξοικειωμένο, αν όχι με το έργο του Σαραντάρη, τουλάχιστον με την ποιητική περιοχή. Ανασύρει από τη μνήμη παράλληλες ποιητικές προτάσεις ή στίχους ή ομοιότητες με κλασικούς της ποίησης και σύγχρονους, από τον Ομηρο και τον Πλάτωνα ώς τον Ελιοτ, τον Πάουντ, το Σολωμό, τον Καβάφη, τον Σικελιανό, τον Βρεττάκο, τον Καρυωτάκη, τον Δρίβα κ.ά. Ετσι, όχι μόνο δείχνει περιοχές και έργα όπου κινήθηκε ο Σαραντάρης, αλλά μέσα από σχολαστικό βηματισμό πολλές φορές, επιμονή σε λεπτομέρειες, διείσδυση σε λησμονημένες γωνιές της ύπαρξης, της ποίησης και της φιλοσοφίας, αναδύονται οι ποικίλες όψεις της ίδιας της ζωής, όπως αυτή συναρθρώνεται με την ποίηση και τους ποιητές και ειδικότερα τον Σαραντάρη.

Η συνομιλία μαζί του γίνεται απο πολύ κοντά θα έλεγα, τόσο που καταφέρνει μέσα από παρεμβαλλόμενους στίχους, φράσεις του, αναφορές σε κείμενα πεζοποιητικά να συνάψει την ποίηση με την ύπαρξη και μάλιστα αυτό που λεει «ύπαρξη τρανή», με μια σημασία που περικλείει θαρρείς ηρωισμό, αυτοθυσία, χρέος, ήθος και φυσικά πνευματική στάση. Υψώνεται έτσι η ποίηση καθ’ υπόδειξη του Σαραντάρη αν όχι και των σημαντικότερων ποιητών, σε είδος και τρόπο ζωής, σε καθολικότητα που τείνει να περικλείσει τα πάντα, ειδικά όταν συναφθεί η ποίηση με την πίστη. Το ζευγάρι αυτό, όντας αξεχώριστο στον Σαραντάρη, μας πάει πολύ μακριά και προπαντός κλονίζει όλο τον αισθητικοκεντρισμό που συνοδεύει τα ποιητικά ζητήματα και δρώμενα και που στις μέρες μας εξακολουθεί να διαφεντεύει υπό ποικίλες μορφές – μην αφήνοντας τον άνθρωπο να ξεκολλήσει απο τα επίγεια.

Στο περιθώριο

Η δυσκολία αυτής της «αποκόλλησης» είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο ο Σαραντάρης έμεινε στο περιθώριο τόσο ώστε να γράψει ο Λορεντζάτος ότι «Οι κριτικοί στην Ελλάδα (όσοι υπήρχαν) στάθηκαν ανίκανοι να καταλάβουν, όχι μοναχά τις μεθόδους και τα συμπεράσματα του Σαραντάρη, αλλά και τους σκοπούς και τις προθέσεις του» («Διόσκουροι», Δόμος 1997, σ. 95). Γιατί μέσα στον ποιητικό στρόβιλο που ζούσε ο άνθρωπος αυτός, και που μας τον κάνει οικείο ο δεύτερος αυτός τόμος με την καταγραφή 942 απαριθμημένων σκόρπιων ποιημάτων και αδημοσίευτων στον καιρό του, το στοιχείο που ξεχωρίζει είναι ο «αέρας», αυτή η πνοή που τον συνοδεύει, αυτό το πέταγμα πουλιού, αυτή η ανάγκη του ουρανού, αυτή η τάση να σηκώνεται πάνω απο τη γη: «Ο αέρας είναι ένα πράμα που δεν τελειώνει ποτέ· μέσα του μπορείς να προχωρήσεις στο άπειρο. Παντού αναπνέω... Οπου ο αέρας, εκεί βρίσκομαι κι εγώ και δεν αφήνω να φύγει κανείς, αν δεν περάσει μέσα στον αγέρα. Οποιος φίλος ή εχθρός, χρειάζεται να μεθύσει μαζί μου» (Εργα 2. σ. 370). Αυτός ο «αέρας» συνδυάζεται με την «αγάπη» και την «ομιλία», δύο στοιχεία αλληλένδετα με την ποίησή του για τα οποία η Σκοπετέα έκανε λόγο ήδη και κυρίως στη Εισαγωγή του πρώτου τόμου των «Εργων». Ταύτα εντελώς συνοπτικά. Οι αναγνώστες ας φροντίσουν για τη συνέχεια.