10 ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ : εισαγωγή

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ Η. ΧΑΡΗΣ

Δέκα σύγχρονοι ειδικοί και ένας λογοτέχνης του 19ου αιώνα εξετάζουν δέκα συστατικούς μύθους της φιλολογίας γύρω από την ελληνική γλώσσα. Οπωσδήποτε έχουμε να κάνουμε με μύθους που ευδοκιμούν και σε άλλες χώρες, σχετικά με άλλες γλώσσες, ακόμα και τις πλέον ισχυρές και κραταιωμένες, όπως η γαλλική, η γερμανική, η αγγλική. Εδώ, όπως είναι φυσικό, εξετάζονται σε σχέση με τη δική μας γλώσσα, με τη συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα, τη μακραίωνη ιστορία της, που τους ενισχύει και τους δραματοποιεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μύθοι αυτοί, όταν δεν αποτελούν συγκροτημένη ιδεολογία, οφείλουν την ευρεία διάδοσή τους στην ιδεοληψία του αυτονοήτου που τους χαρακτηρίζει και, γενικότερα, στον βαθύ συναισθηματικό δεσμό μας με τη γλώσσα, το κατεξοχήν κοινωνικό αγαθό που μοιάζει άρρηκτα συνυφασμένο με την ταυτότητά μας, άρα την ίδια την ύπαρξή μας.

Στο αφιέρωμα επιλέχτηκαν δέκα από τους βασικότερους μύθους και αναζητήθηκαν «καθ' ύλην» αρμόδιοι πανεπιστημιακοί, γλωσσολόγοι και φιλόλογοι που αντιπροσωπεύουν όλο το φάσμα της διδακτικής, πανεπιστημιακής πείρας και έρευνας. Με τη σειρά που τυπώνονται εδώ τα κείμενά τους: Δ. Ν. Μαρωνίτης, Ευάγγελος Πετρούνιας, Α.-Φ. Χριστίδης, Άννα Φραγκουδάκη, Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού, Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Γιάννης Βελούδης, Ελένη Καραντζόλα, Σπύρος Μοσχονάς, Μαρία Κακριδή-Φερράρι.

Για τη διάταξη των κειμένων ακολουθήθηκε ο ειρμός τής σχετικής επιχειρηματολογίας, που αρχίζει από την «αειθαλή διαπίστωση» ότι η γλώσσα φθείρεται και οδηγείται στον αφανισμό:

1. αφετηρία συνήθως είναι μια γενεαλογική αναφορά στην αρχαία ελληνική γλώσσα (ΑΕ), αναφορά ιδιαίτερα γενικευτική κατά την οποία συγχωνεύονται ή ισοπεδώνονται οι διαφορετικές φάσεις της αρχαίας ελληνικής·

2. η ταύτιση που επιχειρείται βασίζεται κατά κανόνα στην αναγωγή του λεξιλογίου της νεοελληνικής γλώσσας (ΝΕ) σχεδόν αποκλειστικά στα «αρχαία ελληνικά»·

3. η ΝΕ θεωρείται πλέον απολύτως εξαρτημένη από τα αρχαία ελληνικά, και για την καλλιέργειά της τίθεται όρος απαραίτητος η γνώση των αρχαίων·

4. όσο όμως απομακρυνόμαστε από τα ΑΕ, η γλώσσα, υποτίθεται, φθείρεται, αφού η εξέλιξη ακριβώς της γλώσσας αντιμετωπίζεται με όρους φθοράς·

5. συστατικά αλλά και ενισχυτικά της «φθοράς» θεωρούνται τα λάθη, αδιακρίτως, και

6. ο δανεισμός από άλλες γλώσσες·

7. σαν απόδειξη για όλα αυτά προσκομίζεται μια επιφανειακή και προπαντός μονομερής παρατήρηση της γλώσσας των νέων·

8. το συμπέρασμα μοιάζει πλέον αβίαστο: η γλώσσα πεθαίνει, ή και πέθανε ήδη, με την καθιέρωση του μονοτονικού, που καταλύει την απαραβίαστη ώς τώρα ιστορική ορθογραφία·

9. ο προηγούμενος μύθος, για την κατάλυση της ιστορικής ορθογραφίας, φωτίζεται αν ενταχθεί σ' έναν γενικότερο, βασικό μύθο, που ταυτίζει τη γλώσσα με τη γραφή της.

10. Το αφιέρωμα κλείνει με ένα κείμενο με το οποίο θα μπορούσε και να αρχίζει: την εξέταση της διάκρισης σε «πλούσιες» και «φτωχές» γλώσσες, διάκριση που υπόκειται σε όλους τους μύθους τους οποίους καταγράψαμε. Εδώ άλλωστε φαίνονται τα όρια και οι αντοχές του οικοδομήματος, και προπαντός ο ολισθηρός δρόμος της συλλογιστικής που προσπαθήσαμε να ανασυστήσουμε.

Οι περισσότεροι μύθοι «σχολιάζονται» παράλληλα μέσα από τον λόγο του Εμμανουήλ Ροΐδη, του μαχητικού δημοτικιστή που από αδυναμία έγραφε στην καθαρεύουσα, όπως το εξηγεί αλλού ο ίδιος. Του ανήκει αυτή η θέση εδώ, επειδή είναι ο πρώτος που αφιέρωσε ειδική μελέτη στα Είδωλα ­όπως τα ονόμασε­ τα οποία στοιχειώνουν τη σκέψη μας για τη γλώσσα. Από τη μελέτη αυτή, που δημοσιεύτηκε το 1893 και κυκλοφορεί τώρα στη σειρά των Απάντων του (Ερμής, Αθήνα 1978, 4ος τόμος, σ. 93-363), προέρχονται όλα τα παραθέματα που τυπώνονται πλάι στις σύγχρονες μελέτες.